Gezonde steden in theorie en praktijk
door 3e jaars studenten Geo Media & Design
De stad en gezond leven - het leek lange tijd in tegenspraak met elkaar. Maar langzaam zien we dat steeds meer veranderen: in de stad is er niet alleen meer aandacht voor de gezondheid van de inwoners, maar wordt ook de ruimtelijke omgeving hierop aangepast. In dit artikel staan trends en gamechangers op het gebied van de gezonde stad centraal, waarbij niet alleen gekeken wordt naar de theorie, maar ook naar mooie praktijkvoorbeelden.
12 kenmerken voor een gezonde stad
door Anna, Myrthe, Sterre & Wessel
‘De gezonde stad’ is een breed begrip, volgens onderzoeksorganisatie TNO biedt de gezonde stad een omgeving om prettig, gezond en veilig te wonen en werken, die uitnodigt tot recreatie, ontmoeting en bedrijvigheid. Deze lijst, opgesteld door het RIVM, geeft de twaalf belangrijkste kenmerken van een gezonde stad volgens professionals weer. In onderstaand artikel wordt de theoretische kant van een gezonde stad aan de hand van de volgende trends besproken; autovrije zones, ontmoetingsplekken, sportgelegenheden en voedselloketten.
Het creëren van autovrije zones in de binnenstad is een ontwikkeling die steeds belangrijker wordt in het kader van de gezonde stad. Het zorgt immers voor meer ruimte, minder opstoppingen en een schonere lucht. Steden als Madrid, Oslo en Kopenhagen zijn voorlopers op het gebied van autovrije zones. Autowegen kunnen vervangen worden voor bredere fietspaden en zo wordt de burger gestimuleerd om de fiets te kiezen in plaats van de auto. Een win-win situatie dus. Het nadeel is dat winkels bevoorraad moeten worden en ouderen vaak afhankelijk zijn van de auto. Delen in de stad autovrij maken zorgt dus voor gezonde stad, al zal het volledig autovrij maken van de binnenstad nog tijd kosten.
Nu steden steeds groter en drukker worden is er meer belang naar elocatie voor ontmoetingen en recreatie. Ontmoetingsplekken maken de stad gezonder omdat deze saamhorigheid creëren en eenzaamheid tegengaan. Ontmoetingsplekken en de huidige milieukwestie gaan hand in hand met elkaar, door parkjes aan te leggen in steden ontstaat er een plek waar mensen met elkaar kunnen socialiseren terwijl er op hetzelfde moment meer groen wordt geplaatst in versteende gebieden.
Door het drukke leven van jongeren in grote steden is er naast werken en een studie volgen niet enorm veel vrije tijd beschikbaar. Openbare (en eventueel groene) ontmoetingsplekken in steden zorgen er dus uiteindelijk voor dat er op drukke dagen toch een locatie is om je gedachten opzij te zetten en met anderen te socialiseren.
De sportbeoefening in Nederland groeit. Daarnaast stijgt ook het belang van sport in sociaal, economisch en ruimtelijke opzicht. De manier van sporten is in de maatschappij aan veranderd van clubverband naar individu. Het vindt nu niet meer alleen plaats in sportcomplexen aan de rand van de stad of in een afgesloten sportaccommodatie, maar ook in de fitnessstudio's die op strategische, drukbezochte plekken in de stad liggen. Sport wordt door de overheid ingezet vanuit gezondheidsoptiek om obesitas te bestrijden, dit draagt bij aan een gezondere stad.
In een stad is er veel rondslingerend afval wat slecht is voor het milieu en het welzijn van de mensen. Steden met afval geven een slecht beeld aan de inwoners en geven de inwoners minder zin om naar buiten te gaan en te participeren in de samenleving. Er wordt geschat dat er in Nederland tussen de 35 en 140 miljoen kilo zwerfafval op straat beland. Dit zwerfafval belandt in de natuur of zelfs in de zee via de rivieren waarmee de plasticsoep verergert. Als de hoeveelheid afval vermindert zou worden of beter opgeruimd zou worden zou het de stad gezonder en leefbaarder maken. Om dit mogelijk te maken nemen burgers en bedrijven initiatief on afval te verminderen door producten die bijna over de datum zijn weg te brengen naar een voedselloket. Deze beweging is een groeiende trend binnen de groene stad.
foto: Chander R / Unsplash
Praktijkvoorbeeld: Floriade Expo 2022
De Floriade Expo is een wereldtuinbouwtentoonstelling wat elke tien jaar wordt gehouden in Nederland. De Floriade is de opvolger van de Floratentoonstellingen. De eerste Floriade was in Rotterdam in 1960, een van de overblijfselen van het evenement is de Erasmustoren.
Op 14 april 2022 gaat de Floriade Expo open in Almere, dit is alweer de 7e editie. Dit jaar is het hoofdthema ‘Growing Green Cities’ met als subthema’s; Feeding, Greening, Healtying en Energysing the city. De Floriade is een soort levend laboratorium, waar allerlei groene experimenten op de proef worden gesteld.
Nadat de Expo afloopt, zal dezelfde gridstructuur gebruikt worden voor stadswijk Hortus. Het reeds voorafgaand aan Floriade Expo 2022 gebouwde vastgoed maakt hier dan ook deel van uit.
Op dezelfde kavels komen woningen en andere wijkvoorzieningen te staan.
Dit betekent dat de overgang van evenemententerrein naar stadswijk zo duurzaam mogelijk ingericht is: voorafgaand aan het evenement wordt er een geraamte van een stadswijk neergelegd, die daarna meer dan honderd jaar mee zal gaan.
Door de toepassing van deze verkaveling wordt stadswijk Hortus ook een zeer groene stadswijk. Alle wegen binnen de stadswijk grenzen namelijk aan de groenstroken van het arboretum. Achter die groenstroken komen de woningen pas. In welke straat je dan ook staat, is het eerste wat je ziet dus altijd groen. Daarachter verscholen staan pas gebouwen. Zo staat groen in deze wijk echt centraal.
Hortus wordt een echt groene wijk. Daarbij kun je natuurlijk denken aan de zonnepanelen die straks op de daken van alle woningen te vinden zijn. Maar denk aan gebruik van hout met FSC certificering, genoeg laadpalen voor het opladen van elektrische auto’s en scooters, dakbedekking van gerecycled materiaal en groene straten die regenwater gemakkelijk afvoeren. Alle woningen in Hortus voldoen aan de huidige regelgeving én er wordt al nagedacht over de toekomst.
foto: Paolo Feser / Unsplash
Financiële prikkel als gamechanger?
Hoe werkt belonen als motivatie voor gezond gedrag?
Mensen vertonen het gedrag dat een beloning of positieve ervaring geeft. Als je een beloning krijgt, wordt er door de hersenen dopamine aangemaakt. Dopamine zorgt ervoor dat je een goed gevoel krijgt en daardoor opzoek gaat naar meer belonende prikkels. Het belonen van goed gedrag is een effectieve gedragstechniek om goed gedrag bij mensen bij mensen te bevorderen. Bij het veranderen van gedrag op de lange termijn is het van belang dat iemand niet meer afhankelijk is van de beloning. Er wordt dus gedoeld dat het gewenste gedrag een gewoonte is geworden of door intrinsieke motivatie. Om beloningen effectief te maken of lange termijn, is het belangrijk om de beloningen mee te laten bewegen met gedrag. Motivatie neemt op een geven moment af voor de zelfde prikkel. Hierdoor is het belangrijk dat beloningen afhankelijk zijn van prestatie in plaats van alleen het wel of niet vertonen van gedrag.
Belonen versus intrinsieke motivatie
Door een geldelijke beloning tegenover een prestatie te zetten kan de motivatie om iets te doen verdwijnen. Ook als in deze casus geld een andere dienst of goederen, de wil om te bewegen vanuit jezelf is aangemoedigd buiten jou om; de interne motivatie ontbreekt.
Helaas kun je niet betalen voor je gezondheid.
De kern van de motivatie is hetzelfde als het inleveren van je PET-flessen: geld. Verschillende onderzoeken tonen aan dat een prikkel zonder geld meer stimulans biedt voor de lange termijn en de hersens motiveren anders om te gaan met de situatie. Door geld tegenover een taak te zetten die je voorheen zonder geld deed, kan het de creativiteit aantasten, en zelfs je morele kompas veranderen.
Financiële prikkels bij beloningen
Financiële prikkels in vormen zoals korting, spaaracties en het terugkrijgen van geld zijn veel gebruikte voorbeelden van beloningen voor gezond gedrag. Onderzoek heeft laten zien dat deze beloningen tot op een kort termijn effectief kunnen zijn. Dit verschilt wel per doelgroep.
Uit onderzoek is gebleken dat financiële prikkels bij ouderen haast geen effect te zien is. Dit kan komen omdat zij niet geloven in de stimulatie die financiële prikkels met zich mee neemt. Op kort termijn is het mogelijk dat mensen sporten of bewegen door de financiële prikkels. Maar om dit vol te houden zijn externe redenen nodig.
Praktijkvoorbeelden: squatten en premie
Squatten voor openbaar vervoer
Het aanmoedigen van gezond gedrag binnen steden door financiële prikkels of door het verkrijgen van goederen is een “relatief” nieuwe ontwikkeling die ervoor kunnen zorgen dat meer mensen gewenst gezond gedrag tonen. Een voorbeeld hiervan is het “squaten voor een kaartje” wat eerst in toegepast in het Vystavochaya station, Ten westen van Moskou. Deze actie was begonnen als promotie van de winterspelen in Sochi. Voor 30 squats kreeg je een gratis treinkaartje. Sindsdien zijn er soortgelijke iniatieven opgericht in andere landen zoals de squat kiosken in India die geïnstalleerd werden als onderdeel van het Fit India programma.
Deze programma’s hebben daarbij een dubbele werking, zo promoten ze een gezonde levensstijl en het gebruik van openbaar vervoer. Op deze manier wordt de stad gezonder en leefbaarder gemaakt.
Gezonder leven voor minder premie
Het belonen van gezond gedrag wordt niet alleen gedaan in het buitenland. In Nederland zijn we ook druk bezig met het belonen van gezond gedrag aan de hand van een beloningen bij je zorgverzekeraar.
Steeds meer Nederlanders vinden hun weg naar “leefstijlverzekeringen” Bij deze verzekeringen kan je door het vertonen van gezond gedrag een lagere premie, of andere beloningen krijgen. Dat deze verzekeringen steeds meer in trek raken bij verzekeraars en burgers is niet heel bijzonder.
Gezonheidsapps zijn zeer populair en steeds meer mensen maken gebruiken van techniek zoals Fitbits om bij te houden hoeveel ze hebben bewegen. Daarnaast besparen verzekeraars veel geld door gezondheidspreventie.
Er zijn nog wel enige kanttekeningen bij sommige van deze “leefstijlverzekeringen” waaronder het privacy vraagstuk, aangezien verzekeraars en andere bedrijven soms meer data verzamelen dan noodzakelijk.
Over dit artikel
Deze bijdrage voor het GeoLab over de fossielvrije stad is onderdeel van een 6-delige reeks in het kader van stedelijke trends. Het is een product van 3e jaars studenten Geo Media & Design in het kader van het vak ‘stedelijke trends’.
De studenten leveren gezamenlijk input op een thema, waarbij zowel de theorie als praktijkvoorbeelden aan de orde komen. En ook vanuit twee invalshoeken: huidige trends met impact op de toekomst van steden en gamechangers die nu zichtbaar zijn en wat daar de mogelijke impact van is.
De zes thema’s zijn:
- 1: fossielvrije stad (energietransitie)
- 2: gezonde stad (uitnodigend tot bewegen)
- 3: onbekende ondergrond (kabels en leidingen etc)
- 4: vergrijzende stad (toename ouderen)
- 5: bereikbare stad (mobiliteitstransitie)
- 6: digital twins