Oud worden in onze steden

Gepubliceerd op 28 maart 2022 om 08:29

Stedelijke vergrijzing in theorie en praktijk

door 3e jaars studenten Geo Media & Design

 

Op 1 januari 2020 telt Nederland ca. 3,5 miljoen inwoners ouder dan 65 jaar (CBS). Dat is ca. 20% van de bevolking: oftewel 1 op de 5 mensen. De vergrijzing van Nederland is opgelopen: in 1990 was nog 12,8 procent van de inwoners 65-plus. Van deze 3,5 miljoen 65-plussers zijn er 2,6 miljoen mensen van 65 tot 80 jaar, en bijna 850.000 80-plussers.

Vrouwen worden gemiddeld ouder dan mannen, in de hoogste leeftijdsgroepen zijn ze dan ook oververtegenwoordigd. Zo zijn er bijna 94.000 vrouwen en bijna 38.000 mannen van 90 jaar of ouder. Die verschillen zijn ook goed te zien in de bevolkingspiramide.

Hoe worden deze mensen oud in de stad? Welke trends en ontwikkelingen zijn er? En wat betekent dit voor de ruimtelijke ontwikkeling van onze steden?

foto: De Haagse Hogeschool - Platform Senior Vriendelijke Stad Den Haag 

Wat doet vergrijzing voor de stad?

door Anna, Myrthe & Sterre

Demografische ontwikkelingen hebben invloed op de volksgezondheid en leefomgeving. De stad is aantrekkelijk voor verschillende soorten groepen, waaronder de oudere leeftijdsgroepen. Hoewel er verstedelijk plaatsvindt, blijft de vergrijzing toenemen.

Het aantal 70-plussers zal in de periode 2018-2030 met ruim 0,8 miljoen toenemen is de verwachting. Dat is 74% van de totale groei. Er zijn twee oorzaken van de stijging van het aantal ouderen in Nederland. De voornamelijk oorzaak is de baby-boom die is veroorzaakt door de 2de wereldoorlog. De tweede oorzaak is dat mensen in het algemeen steeds ouder worden, dit komt door de betere hygiëne, gestegen welvaart en verbeterde medische zorg.  

Deze vergrijzing zorgt voor zowel positieve als negatieve effecten. Ouderen kosten zorg- en woonplekken, maar doen ook langer mee in de samenleving wanneer zij zich in de stad bevinden doordat ze er op uit gaan naar bijvoorbeeld restaurants en musea. 

Ontgroening

Naast vergrijzing is er ook steeds meer sprake van ontgroening: daling van geboren baby’s. Er zijn steeds meer gezinnen met één of twee kinderen per huishouden. Dit was vroeger heel anders, toen had een huishoudens minimaal 5 kinderen. Hierdoor stijgt de gemiddelde leeftijd van de bevolking en neemt de grijze druk toe: het aantal personen ouder dan 65 jaar stijgt ten opzichte van het werkende deel van de bevolking?

Maar een de ‘positieve’ kant van vergrijzing in Nederland is dat er verbeterde leefomstandigheden en gezondheidszorg is. 

Ouderen bepalen de trend in de stad  

Ouderen zijn een belangrijke factor in het creëren en ontwikkelen van een gezonde en leefbare stad. Als kwetsbare groep is het voor deze groep belangrijk de stad zo toegankelijk mogelijk te maken, waar de rest van de stad ook profijt van heeft. Door aanpassingen in de stad wordt de stad veiliger en meer mobiel waar andere inwoners ook gebruik van kunnen maken. Door veiligere fietspaden, ontwikkeld om ouderen veilig te houden en sneller naar buiten te laten komen, zullen andere inwoners eerder kiezen om met de fiets te gaan in plaats van met de auto. Als er veel ouderen zijn, passen de trends zich hier op aan. 

Woningdelen  

Ouderen die zelfstandig in veel te grote huizen in de stad wonen is een toenemend probleem. Vooral door de huidige woningcrisis is het van belang dat elk stukje grond in de stad optimaal benut wordt. Het delen van woningen met jongeren bijvoorbeeld kan een groot deel van dit probleem oplossen. In de stad zijn mensen over het algemeen tevreden met een kleine woning, zolang deze betaalbaar is.

Daarnaast zijn ouderen die zelfstandig wonen vaak eenzaam, dit kan verholpen worden door het samenwonen met andere mensen. Iedere huurder heeft zijn eigen plek, maar heeft daarnaast ook gezamenlijke ruimtes waar iedereen samen kan komen. 

foto: Toa Heftiba / Unsplash

Een seniorvriendelijke stad

door Daan, Jakob & Remon 

Het aantal senioren zal de komende jaren toenemen. Het overgrote deel van de senioren woont, vaak naar eigen wens, thuis. De stijging van het aandeel zelfstandig wonende senioren betekend dat de stad veranderd. Een senior vriendelijke stad zet in op: 

  • Een positief en reëel beeld van senioren en ouder worden 
  • Professionele en vrijwillige ondersteuning bij hulpvragen
  • Voldoende toegankelijke activieten voor senioren 
  • Begrijpelijke informatie die zowel online als offline verkrijgbaar is 
  • Voldoende mogelijkheden voor (vrijwilligers)werk en inspraak 
  • Een toegankelijke openbare ruimte en publieke voorzieningen 
  • Toegankelijk (openbaar) vervoer 
  • Geschikte woningen en woonvoorzieningen voor senioren. 

 

De impact van vergrijzing in Nederland 

  • Diversiteit aan woon- zorgbehoeften voor ouderen zal toenemen en de vraag om woon-zorg diensten zal toenemen, waardoor nieuwe vormen van zorg en sociaal contact ontstaan. Daarnaast zullen er meer alleenstaande ouderen zijn en zal de vraag naar 1- en 2-persoonswoningen voor ouderen toenemen.  

Maar wat zal er dan echt veel veranderen in de stad? 

De meeste ouderen kunnen gezond oud worden en zich makkelijk redden in de stad redden. Veel ouderen zijn moeilijk te overtuigen om ergens anders te gaan wonen, ze willen vaak blijven wonen waar ze nu wonen en niet ergens anders. Dit zorgt ervoor dat er rekening gehouden moet worden met ouderen en dus de behoefte van ouderen vervult moeten worden.

Problemen die worden ondervonden zijn dat woningen niet altijd geschikt om oud in te worden, dus deze moeten ouderen proof worden gemaakt. Hierbij moet je denken aan een traplift of dat de woning alleen op de begane grond is. Daarnaast is het ook van belang dat de wijk prettig en toegankelijk is voor de oudere bewoners. Denk hierbij aan voldoende bankjes om even (in de schaduw) uit te kunnen rusten, goede verlichting en een brede stoeprand. Ook zijn er voldoende voorzieningen op loopafstand nodig zoals een supermarkt, apotheek, huisarts, fysiotherapeut en ov-haltes.

Dit verandert de stad enorm en er moet dus zeker rekening gehouden moeten worden met de ouderen. Er moeten allerlei extra voorzieningen worden geplaatst, hierdoor gaat de stad er heel anders komen te zien. Een groot deel van de zorgvraag van ouderen hangt samen met eenzaamheid. Het is dan ook belangrijk dat er een bibliotheek of een andere plek is waar ouderen elkaar kunnen ontmoeten en activiteiten kunnen ondernemen.

 

Steeds meer ouderen in een 1- en 2-persoonswoningen  

De samenstelling van huishoudens is de afgelopen jaren meer divers geworden en er is een afname van de gemiddelde huishoudensgrootte. Het aantal eenpersoonshuishoudens neemt (relatief) sterk toe en het aantal (thuiswonende) kinderen neemt (relatief) sterk af. Hierdoor neemt de gemiddelde huishoudensgrootte af. 

Toenemende zorgvraag door afnemend aantal mantelzorgers per huishouden.  Bij echtscheidingen gemiddeld lager inkomen per huishouden, waardoor meer behoefte aan financiële ondersteuning.  

Meer behoefte aan woningen in het algemeen, en woningen die onderdak bieden aan minder bewoners per woning of woningen die geschikt zijn voor diverse samenstellingen in het bijzonder. Meer behoefte aan woningen met zorgvoorzieningen.

Om deze reden moeten er nog meer huizen worden gebouwd in Nederland, maar Nederland is toch al helemaal vol gebouwd? Hoe moet dit in de toekomst? Waar moeten de ouderen wonen?  Kortom: nog een grote opgave voor gemeenten en rijksoverheid.

foto: Matt Bennet / Unsplash

Stimulerende openbare ruimte als gamechanger?

door Krista, Sil & Lennart

Het probleem van vergrijzing 

Vergrijzing is een groot probleem in de maatschappij van tegenwoordig. Het betekent dat de hoeveelheid ouderen meer toeneemt dan de jongere generatie. Zo bleek in 1990 13% van de Nederlandse bevolking 65 jaar of ouder te zijn. Dertig jaar later is dit percentage al 19%. De hoeveelheid ouderen verschilt wel per gemeente en provincie.  

In de steden is het aantal oudere inwoners minder hard gestegen dan op het platteland. Volgens het CBS en hun visualisatie van leeftijden in 2022 is er een duidelijke toename te zien in mensen van 60 jaar en ouder. 

Gids van de WHO  

Ouderen hebben een ondersteunende en stimulerende leefomgeving nodig om de fysieke en sociale veranderingen te compenseren die van het ouder worden. Met acht aandachtsgebieden komt het WHO in 2007 met de Global Age-Friendly Cities Guide, waarin alle aspecten die in een stad van belang zijn worden behandeld. 

De publieke ruimte, mobiliteit, huisvesting, sociale participatie, burgerparticipatie, communicatie en informatie, respect en sociale integratie en gemeenschap en gezondheidszorg. 

Age-friendly 

De belangrijkste boodschap in die gids dat door de vergrijzing fysieke zaken wel aangepakt moeten worden. In theorie zouden meer openbare toiletten en de beschikbaarheid van straatmeubilair – in andere woorden, het luisteren naar de wensen van de behoevende al voor een heleboel verbetering kunnen zorgen. Per werelddeel is in de gids van het WHO een lijst van de meest ‘age-friendly’ steden te vinden. Zie ook afbeelding onder aan dit artikel.

De rol van een sociaal werker 

Het grotere aanbod van diensten in de stad is een attractief gegeven. Het neemt echter niet weg dat steden steeds complexer worden voor ouderen. Hierdoor staan we als maatschappij voor verschillende uitdagingen om de stad beter in te rechten voor ouderen. Het is daarbij belangrijk dat we ouderen proberen mee te nemen bij er gebruik van nieuwe technologieën en de belangrijke voorzieningen. Sociaal werkers kunnen hierin een positieve rol vervullen. Bij de rol die zij hier vervullen is het belangrijk dat de sociale werkers samen met de ouderen meedenken over de vormgeving van de toekomstige steden. 

foto: Arnel Hasanovic / Unsplash

Techniek voor de ouderen

door Wessel, Jan Bart & Mike

 

Bijna 20% van de bevolking in Nederland is nu ouder dan 65 met de prognose dat in 2041 48% van de bevolking 65 of ouder is. Door deze vergrijzing moeten we ons steeds mee aanpassen aan de benodigdheden van de ouderen. Dit kan onder andere gedaan worden door het toepassen van meer techniek. In Japan wordt er bijvoorbeeld veel gebruik gemaakt van Robots en techniek om hun ouderen te ondersteunen. Deze ouderen zijn al lang gewend aan het gebruik van techniek. Zo maken ze gebruik van apps die helpen met navigatie of hebben ze elektrische huisdieren om eenzaamheid tegen te gaan. De toepassing van techniek in het dagelijkse leven van de Nederlandse ouderen kan ervoor zorgen dat deze langer thuis kunnen wonen.  

Het wilde westen van de seniorentechniek 

Er worden tegenwoordig steeds meer technische hulpmiddelen ontwikkeld voor de ouderen om ze te helpen in het dagelijkse leven. Jammer genoeg eindigen velen van deze nieuwe hulpmiddelen ongebruikt op de plank.

 

Dit komt doordat anders dan in Japan de acceptatie van nieuwe hulpmiddelen vaak lager ligt. Dit betekend echter niet dat helemaal er geen technieken worden geaccepteerd.

Bijvoorbeeld worden hulpmiddelen als automatische verlichting, intercoms en robotstofzuigers relatief steeds meer toegepast door de ouderen. Zo installeerde een oudere mevrouw een kookbeveiliging die het gas/elektriciteit uitschakelt bij rookontwikkeling, een oudere man maakt gebruik van een draagbare noodknop die waarmee hij als hij het nodig heeft altijd hulp kan inschakelen. Door dit soort ontwikkelingen kunnen de ouderen langer zelfstandig thuis blijven wonen.  

Een stad voor de ouderen 
Naast het langer zelfstandig thuis blijven wonen kunnen ouderen in de toekomst ook in speciale ouderenbuurten gaan wonen. Neem zo bijvoorbeeld ParkEntree, deze nieuwe ouderenbuurt in Schiedam heeft 2 hofjes 35 woningen en 44 appartementen die bedoeld zijn voor mensen van 50+.  
Deze buurt is geïnspireerd door Sun City in Arizona, waar de bewoners aangemoedigd worden om actief te zijn en samen met elkaar te werken.  

Over dit artikel

Deze bijdrage voor het GeoLab over de fossielvrije stad is onderdeel van een 6-delige reeks in het kader van stedelijke trends. Het is een product van 3e jaars studenten Geo Media & Design in het kader van het vak ‘stedelijke trends’.  

De studenten leveren gezamenlijk input op een thema, waarbij zowel de theorie als praktijkvoorbeelden aan de orde komen. En ook vanuit twee invalshoeken: huidige trends met impact op de toekomst van steden en gamechangers die nu zichtbaar zijn en wat daar de mogelijke impact van is.

De zes thema’s zijn:

«   »